Iris May, „Dzieci Gosi. Po której jesteś stronie? Losy rodziny polsko-niemieckiej”

„Dzieci Gosi. Po której jesteś stronie? Losy rodziny polsko-niemieckiej” Iris May to oparta na faktach fabularyzowana historia prababki autorki napisana w postaci powieści z pierwszoosobowym narratorem. 

Tuż przed I wojną światową wielka miłość połączyła młodą Niemkę z Berlina Margaretę Leiltloff (zwaną później Gosią) i przystojnego Polaka z Poznania Kazimierza Maya. Margareta miała 18 lat i była córką księgowego. Starszy o 11 lat Kazimierz był synem Romana Maya, znanego poznańskiego chemika i przemysłowca, właściciela fabryki nawozów sztucznych w Luboniu, którą zbudował dzięki finansowej pomocy swego teścia Antoniego Kratochwila. Młodzi poznali się w Berlinie. 

Kiedy Margareta przyjechała do Poznania, jej teść już nie żył, a rządy w rodzinie sprawowała żelazną ręką jej teściowa Helena May, z domu Kratochwil. Młoda Niemka została niechętnie przyjęta w polskiej patriotycznej rodzinie. Szczególnie nieprzychylna była dla niej jedna ze szwagierek, której pierwszym mężem był doktor Emil Warmiński, zwalczany jako Polak przez niemieckie środowisko lekarskie w Bydgoszczy (wspominam o tym, bo doktor Warmiński jest pochowany na cmentarzu starofarnym w Bydgoszczy, a ja w dzieciństwie mieszkałam o rzut beretem od tego cmentarza, zapamiętałam także nazwisko Warmiński, które nosi jedna z ulic Bydgoszczy).

Margaretę w Poznaniu zaczęto nazywać Gosią. Wkrótce po ślubie w rodzinie młodych Mayów pojawiły się dzieci. W 1912 roku – córka Helena, w 1913 – syn Roman. Niestety, szczęście rodzinne nie trwało długo. W 1914 roku wybuchła I wojna światowa, Kazimierz May poszedł na front i wkrótce zginął gdzieś w Galicji. Pół roku później Gosia przywiozła jego zwłoki w metalowej trumnie spod Lwowa. 

Po śmierci męża młoda wdowa nie wiedziała, co robić. Sytuacja była ciężka… Zostać w Poznaniu nie mogła, bo straciłaby prawo do niemieckiej renty po mężu wojskowym. Nie chciała zaś być na utrzymaniu nie lubiącej jej teściowej. Ostatecznie, zdecydowała się na pozostawienie dzieci na wychowanie u babci.  W warunkach wojennej biedy sama nie mogła zapewnić im dobrej przyszłości. A życie w rodzinie Mayów gwarantowało nie tylko dostatek, ale nawet luksus. Ta decyzja rzutowała na całe dalsze życie dzieci Gosi.  Sama zaś Gosia wróciła do rodziców do Berlina.

Na okładce książki jest fotografia przedstawiająca młodą matkę w towarzystwie córki i syna. Matka, czyli Gosia, jest Niemką. Niemcem także zostanie jej syn, który zginie pod koniec wojny w kotle kurlandzkim w czasie walk Wehrmachtu z Armią Czerwoną. Z kolei ta mała dziewczynka zostanie Polką, a w czasie II wojny będzie łączniczką AK, potem weźmie udział w powstaniu warszawskim, później zaś trafi do niemieckiej niewoli. Stąd właśnie wzięło się tytułowe pytanie „po której jesteś stronie?”. Historia rozdzieliła tę niewielką rodzinę, a jej członkowie trafili do dwóch zwalczających się obozów. Gosia przeżyła swoje dzieci i zmarła dopiero w 1989 roku. 

Zakłady Chemiczne Luboń działały w latach 1914-2008. W okresie międzywojennym była to jedna z najnowocześniejszych fabryk nawozów sztucznych w Europie. Po żelaznej Helenie May zakładami zawiadywał jej zieć Cyryl Ratajski (będący jednocześnie prezydentem Poznania), a w czasie okupacji niemieckiej, rządzili tam Niemcy. W PRL fabryka została upaństwowiona, po 1989 roku znowu sprywatyzowana, potem przekształcona w Spółkę Luvena S. A. I nadal działa. 

Książka została dobrze przygotowana pod względem faktograficznym, choć wypatrzyłam pewne nieścisłości. „Koko przyłączył się do podziemnej armii w Warszawie. A Ziemo jest już w Anglii, by wspierać brytyjskie siły powietrzne.” (s. 142) Tak o losie swych kuzynów mówi przez telefon córka Gosi z Poznania. Ale jest dopiero 10 września 1939 roku. Wtedy mowy jeszcze nie było przecież ani o polskiej podziemnej armii, ani też o walce polskich lotników w Anglii. Trochę się czepiam. Ale poza tym, jest w porządku. 

Trochę obeszła autorka temat wojny, robiąc z Gosi naiwniutką, słodkę „blondynkę”, co to nie wiedziała o zbrodniach Adolfa Hitlera, oczywiście, nigdy go nie popierała, co najwyżej machała ręką „hajlując” czasem dozorcy swojej kamienicy, jak miała wolną rękę. Bo jak niosła w obu rękach ciężkie zakupy, to już przecież nie „hajlowała”. Jeśli założyć, że wszyscy Niemcy mieli takie podejście, to kto, do cholery, popierał tego Hitlera? To jest narracja z cyklu: to nie my, Niemcy, jesteśmy winni, tylko ci podli „naziści”. A naziści to chyba z kosmosu przylecieli, co? 

I znowu się czepiam!

Ale w sumie… 

Czyta się to bardzo dobrze. I szybko.  Trochę znalazłam tu klimatu „Buddenbrooków” Thomasa Manna. Trochę „Między ustami a brzegiem pucharu” Marii Rodziewiczówny. W podaniu fabuły widać pewien dziennikarski sznyt. Jak sprawdziłam, Iris May jest faktycznie z wykształcenia dziennikarką (do tego skończyła literaturoznawstwo i psychologię). Na swojej stronie internetowej pisze: „Das Leben schreibt die besten Geschichten”, czyli po naszemu - „życie pisze najlepsze scenariusze”. 

Dobrze, że powstała ta książka, bo na pograniczu polsko-niemieckim, jakim była do I wojny światowej Wielkopolska, takich rodzin było wiele. Ot, choćby dziadek kanclerz Niemiec Angeli Merkel, także był Polakiem z Poznania. 

May Iris, „Dzieci Gosi. Po której jesteś stronie? Losy rodziny polsko-niemieckiej”, brak podanego tłumacza, Wydawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2015

Tu jest strona internetowa Iris May:

Gosias Kinder - Autorin