Michaił Szołochow, „Cichy Don” (i trochę Szołochow vs. Kriukow)

No, tak, „Cichy Don”, epopeja, arcydzieło, a ja męczyłam się z tym dwa miesiące z przerwami. Czytałam już kiedyś, dawno temu, wtedy łyknęłam to od razu. No, prawie łyknęłam, bo pominęłam te wszystkie nudne opisy bitew i kozackich pochodów. Czyli prawie połowę pominęłam. Teraz próbowałam przebrnąć przez całość. Niektóre momenty przespałam… W sumie to są aż cztery grube tomy tej powieści, czyli około 2 tysięcy stron druku. 

Pierwszy tom – naprawdę jest genialny! Opisy życia Kozaków nad Donem – niczym z „Chłopów” Reymonta! Drugi tom – do połowy ciekawy, ale dalej robi się coraz to gorzej. Całość fabuły wyraźnie rozpada się na dwie opowieści: domowa historia rodu Melechowów (z naciskiem na romans Grigorija i Aksinii) oraz zagmatwana i rozwlekła historia wojny domowej nad Donem, w której nie sposób się połapać, kto, z kim i dlaczego walczy. Grigorij raz jest po stronie białych, raz po stronie czerwonych i w kółko tylko: wyjechał, wrócił, wyjechał, wrócił, wyjechał, wrócił…  Strasznie to męczące. Początkowo próbowałam sprawdzać te wszystkie wojny, fronty, bitwy i kampanie, w końcu dałam spokój, bo i tak nie zapamiętam, bo co sobie umysł zaśmiecać. Jak będę potrzebowała wiedzieć, sprawdzę w Wikipedii. 

Nie, żebym miała coś przeciwko powieściom, których bohaterowie stale gdzieś jeżdżą i walczą. Henryk Sienkiewicz tak napisał „Trylogię”, że tam stale tylko jadą i jadą. Ale po coś jadą, o coś walczą, jakiś konkretny cel mają. A tu nic, tylko jadą. No, tak, walczą o swoją ziemię i o wolność, ale... Nudne to jakoś. Z tym, że ciekawe i piękne rzeczy o koniach można przy okazji poczytać. I to jest wartość dodana tych kozackich wyjazdów.  

Zmęczona jestem tą lekturą. Ciągnęłam ją dalej i dalej, po to tylko, by lepiej przyjrzeć się tekstowi, by wysnuć z tej lektury jakieś wnioski, napisał czy nie napisał to Szołochow? Czy 23-letni młodzieniec byłby zdolny stworzyć taki tekst pełen życiowej mądrości i wspaniałych opisów przyrody, bitew, krajobrazów i ludzkich postaw? Czy mógłby tak pisać o honorze, odwadze i innych cnotach rycerskich? Czy mógłby stworzyć takie pełnokrwiste postaci? No nie, uważam, że absolutnie nie. To nie jest możliwe. Do tego trzeba mieć pewne doświadczenie życiowe, którego nabywa się z wiekiem, młody człowiek dopiero uczy się świata, nie jest w stanie opisać go w sposób tak plastyczny i pełen dramatyzmu. 

Dlatego właśnie skłaniam się do hipotezy, że jest to tekst kozackiego pisarz Fiodora Kriukowa, zamordowanego przez bolszewików, któremu Szołochow gwizdnął całość opowieści o Melechowych. Być może dopisał co najwyżej później te wszystkie „pojechał, wrócił, pojechał, wrócił” i różne uwagi o frontach wojny domowej w Rosji. Tam to widać zupełnie wyraźnie, tak jakby całość pisana była przez różne osoby. Właściwie dlaczego by nie wydać tej książki w wersji skróconej i podredagowanej, składającej się tylko z opowieści o rodzinie Melechowów? Takie myśli chodziły mi po głowie podczas lektury i chodzą nadal. 

A jednak jest w tym tekście jakaś taka stepowa poezja i coś, co – mimo straszliwego znużenia – trzymało mnie aż do końca… 

„To nie sochy naszą sławną ziemię orały…

Naszą ziemię rozkopały końskie kopyta,

Naszą sławną ziemię głowy kozackie usiały,

Cichy nasz Don rozkwita młodymi wdowami,

Kwitnie ojciec nasz Don, sierotami,

Fale cichego Donu spływają ojcowskimi,

matczynymi łzami.”

(pieśń kozacka, motto powieści)

Jakiś czas temu pisałam na temat ekranizacji „Cichego Donu” i chciałabym to przypomnieć przy okazji. A więc, były cztery ekranizacje: z roku 1930, 1958, 1990 i 2015. Obejrzałam wszystkie na YT i najbardziej podobała mi się ta ostatnia, w której rolę Grigorija Melechowa zagrał 30-letni Jewgienij Tkaczuk, aktor fenomenalny. On właściwie nie grał, on był Melechowem. Jakim trzeba być aktorem, by mając  tylko 170 centymetrów wzrostu zagrać wysokiego, potężnego Kozaka! Bo Tkaczuk to mężczyzna drobny i nieduży, ale jak on gra! Klękajcie narody! Szkoda, że tego serialu nie pokaże polska telewizja. Widzowie mogą go sobie zobaczyć tylko w sieci. 

Na początku dałam obrazek z Wikipedii, przedstawiający okładkę pierwszego rosyjskiego wydania „Cichego Donu” z 1928 roku (źródło: Файл:Обложка Роман-газеты 1928 г.jpg)

Posłuchajcie sobie pięknej piosenki nieżyjącego rosyjskiego pieśniarza Igora Talkowa „Bywszyj podesauł” inspirowanej tekstem „Cichego Donu” (tu są zdjęcia z ekranizacji z 1958 roku):

  

A to odcinek najnowszej ekranizacji tej powieści z Jewgienijem Tkaczukiem:

 

Szołochow Michaił „Cichy Don” , tłum. Wacław Rogowicz, Andrzej Stawar, wydawnictwo „Czytelnik”, Warszawa 1972, 4 tomy