Magdalena Jastrzębska , „Portret Klementyny”

„Portret Klementyny” Magdaleny Jastrzębskiej to urocza biografia Klementyny z Kozietulskich Walickiej-Wichlińskiej (1783-1862), właścicielki pałacu w Małej Wsi w powiecie grójeckim. Jest to kolejna książka nad wyraz pracowitej autorki, która specjalizuje się w biografiach dam z dawnych epok. Czyta się ją niczym powieść z epoki!

Klementyna z Kozietulskich była siostrą słynnego polskiego szwoleżera Jana Kozietulskiego (wyżej na ilustracji), który w 1808 roku poprowadził słynną szarżę w wąwozie Samosierry, która wojskom cesarza Napoleona otworzyła drogę na Madryt. Samosierra to niebezpieczny górski wąwóz, gdzie różnica wysokości na małym odcinku wynosi 200 metrów. Nikt nie mógł go zdobyć. Udało się to dopiero szalonym i bitnym Polakom jeżdżącym konno najlepiej ze wszystkich żołnierzy napoleońskich. 

Tak to wyglądało:

Tak więc, brat wojował, a jego siostra w młodym wieku została wydana za mąż za sporo od siebie starszego Józefa Walickiego, dziedzica na Małej Wsi, i miała z nim kilkoro dzieci. W młodości była niezwykle piękna, co dobrze widać na portrecie widocznym na okładce tej książki. Jest to obraz malowany przez austriackiego malarza Józefa Grassi. I właśnie ten portret, w którym zakochała się Autorka, stał się przyczyną napisania tej książki! Przez długie lata wisiał w pałacu w Małej Wsi, potem jakaś pruderyjna wnuczka czy prawnuczka wyrzuciła go na strych ze względu na gorszące obnażenie ciała prababki, później ktoś z rodziny odkrył go na tym strychu i znów powiesił na ścianie salonu. Obecnie portret znajduje się nie w rękach rodziny lecz w muzeum i tam właśnie wypatrzyła go Magdalena Jastrzębska. 

Po śmierci Józefa Walickiego Klementyna przez pewien czas była wdową. Ciągle piękna i atrakcyjna, opędzić się nie mogła od adoratorów. Kochał się w niej sam generał Józef Zajączek, namiestnik Królestwa Polskiego. O, ten pan:

Ona jednak po namyśle oddała swe serce i rękę Piotrowi Wichlińskiemu, z którym od lat była zaprzyjaźniona. Wspólnie wychowali jej dzieci i wnuki. Potomkowie Klementyny poprzez mariaże weszli do najświetniejszych rodzin polskich, a także do historii literatury polskiej, bo niektórzy z nich zostawili po sobie ciekawe pamiętniki, jak np. Zdzisław Morawski, autor książki „Gdzie ten dom, gdzie ten świat”, syn ostatnich właścicieli Małej Wsi (znam również tę książkę i polecam!). 

Prócz wybitnej urody i sławnego brata piękna Klementyna z Małej Wsi nie wyróżniła się niczym szczególnym na tle ówczesnego społeczeństwa. Nie dokonała wielkich czynów, nie napisała też żadnych książek. Zostawiła tylko po sobie tony korespondencji. Należała przecież do kobiet z pokolenia Jane Austen, a te nade wszystko kochały pisać. Przez całe życie pisała listy do rodziny i przyjaciół. Była typową przedstawicielką polskiego zamożnego ziemiaństwa z początków XIX wieku. Autorka tej książki pokazuje jednak, że owa typowość i przeciętność Klementyny może być interesująca dla kogoś badającego życie codzienne i obyczaje tamtej epoki. 

Dzięki detektywistycznemu wręcz podejściu Autorki do biografii Klementyny obserwujemy, jak młoda dama na przełomie XVIII i XIX wieku tańczy na balach, jak z całą Warszawą podgląda rozwijający się romans cesarza Napoleona i Marii Walewskiej, jak podróżuje za granicę, jak się stroi w modną odzież, jak urządza swój dom i ogród, jak rosną jej dzieci i wnuki, a wreszcie jak wygląda jej dzień codzienny w mieście i na wsi. Znajdziemy tu morze ciekawych informacji o życiu kobiet z wyższych sfer w tamtej epoce. Autorka z cierpliwością archeologa wydobyła je z dawnych dokumentów, a przede wszystkim z rękopisów różnych listów Klementyny, które do dzisiaj są przechowywane w polskich archiwach. 

Magdalenę Jastrzębską znam wirtualnie od ładnych paru lat jako autorkę ciekawego bloga „O biografiach i innych drobiazgach” bioggraff.blogspot.com/ 
Mam również pewne pojęcie o jej książkach. Do tej pory czytałam „Panią na Złotym Potoku. Opowieść o Marii z Krasińskich Raczyńskiej” oraz „Panie kresowych siedzib”. Planuję lekturę kolejnych publikacji, a raczej nadrobienie zaległości. Z uwagi na moją fascynację Kresami chciałabym przede wszystkim przeczytać „Listy z Kresów. Opowieść o Józefie z Moszyńskich Szembekowej” oraz „Siostry Lachman, piękne nieznajome”. Interesuje mnie również książka, która właśnie powstaje, to jest opowieść o Zdzisławie Lubomirskim, prezydencie Warszawy i członku Rady Regencyjnej po I wojnie światowej. Jak się okazuje, Zdzisław Lubomirski także był jednym z potomków pięknej Klementyny. 

Najbardziej podziwiam u Magdy Jastrzębskiej to, że tak się orientuje w tych wszystkich zawiłościach genealogicznych polskiej arystokracji z okresu XIX-XX wiek. Nie znam chyba żadnej innej osoby (z tych obecnie piszących książki), która by tak umiała odnaleźć się w gąszczu tych wszystkich rodowych koligacji. Magda zawsze wie, kto z kim, kiedy, gdzie i dlaczego… Do tego jeszcze zna tajniki nie tylko polskiej arystokracji, ale również europejskiej, bo nasi przecież zawierali małżeństwa z cudzoziemcami i na odwrót. 

Moje wrażenie budzi również niezwykła kultura słowa widoczna w pisarstwie Magdy (jej książki są napisane pięknym i precyzyjnym językiem), no i niesamowita wręcz pracowitość. Tak trzaskać co roku jedną książkę, siedzieć w tych archiwach, jeździć w różne miejsca, zwiedzać zabytki związane z różnymi ludźmi, czytać te ozdobne, kaligraficzne listy pisane często w różnych językach i wysnuwać z nich różne opowieści – to naprawdę nie byle co! A zdaje się, że Magda jeszcze gdzieś tam pracuje zawodowo, zaś to pisanie książek to nie jest jej główne zajęcie. 

W posiadanie książki o Klementynie weszłam drogą wymiany. To znaczy ja wysłałam Magdzie jakiś stary pamiętnik polski wygrzebany gdzieś w antykwariacie, a ona w zamian przysłała mi swoją publikację z dedykacją:

Jastrzębska Magdalena, „Portret Klementyny”, wyd. LTW, Łomianki 2017

Źródła ilustracji: Wikipedia (File:Jan Leon Kozietulski.PNG, File:January Suchodolski, Bitwa pod Somosierrą.jpg, File:Józef Zajączek 111.PNG)