Leonie Ossowski, „Wilcze jagody”

Niech Was nie zmyli okładka! „Wilcze jagody” niemieckiej pisarki Leonie Ossowski to książka dość niezwykła. Jest to powieść autobiograficzna, do tego powieść w pewnym sensie polityczna, której autorka w pewnych momentach pisze tak, jakby solidaryzowała się z Polakami przebywającymi na robotach przymysuwych w majątku jej ojca, niemieckiego barona. 

Czytam dużo na temat drugiej wojny światowej, a zwłaszcza robót przymusowych, ale pierwszy raz spotkałam się z taką oto opinią wygłoszoną przez Niemkę:

„…Polacy musieli nosić literę P. Jakby nie wiedziano, kto jest Niemcem, a kto Polakiem? Polakom rozdano żółte, jaskrawe łatki wielkości pudełka od zapałek, na których w liliowej obwódce wydrukowano liliowe P. Wszystko jedno, czy było to ubranie robocze, czy odświętne, obojętne, czy Polacy modlili się w kościele, czy też odpoczywali na ławce przed domem, zawsze na widocznym miejscu, po lewej stronie nad sercem musiało się odtąd znajdować owo P. Ten, kto nie nosił owego znaku, winien się liczyć z donosem.”

Albo to:

„… zamykano usta i nie wypowiadano się więcej o tym, że Polacy mają o wiele mniejsze przydziały żywności niż Niemcy, że nie wolno im razem bywać w kościele oraz w gospodzie i że polskim dzieciom nie wolno się uczyć w niemieckich szkołach, a od godziny dwudziestej drugiej obowiązuje godzina policyjna dla Polaków.” 

Czyli co?

Czy Leonie Ossowski to dobra Niemka? Niemka, która lubi i szanuje Polaków? Coś, co prawie nie występuje w przyrodzie? 

  

Wychodzi na to, że tak!

 

Leonie Ossowski to pseudonim literacki. Pisarka naprawdę nazywa się Jolanthe von Brandenstein. Urodziła się w 1925 roku w Rorhdorf (obecnie Osowa Sień w powiecie wschowskim) jako córka niemieckiego barona Lothara von Brandenstein i jego żony, niemieckiej pisarki Ruth von Ostau. Nazwisko Ossowski wzięło się stąd, że tak właśnie nazywali się polscy przodkowie barona von Brandenstein. Rorhdorf to miejscowość położona na dawnym pograniczu polsko-niemieckim, w okolicach Wschowy i Leszna. Leonie Ossowski tam właśnie się urodziła, tam spędziła dzieciństwo i młodość. Z domu, a właściwie z pałacu rodowego, uciekła zimą 1945 roku przed nadchodzącą Armią Czerwoną. Później na stałe mieszkała w Niemczech, ale powracała jeszcze do Rorhdorfu, a raczej do Osowej Sieni. Przyjechała tam w czasach PRL-u, jako niemiecka dziennikarka i chciała zatrudnić się u polskiego rolnika, by móc pomieszkać jakiś czas w Polsce. Oczywiście, to nie doszło do skutku, ale udało jej się spędzić w Polsce trzy miesiące, w czasie których zaprzyjaźniła się ze współczesnymi mieszkańcami Wschowy i okolic. 

Jak się wydaje, owocem tej wycieczki do Polski był tryptyk powieściowy, składający się z następujących utworów: „Weichselkirchen”, „Wolfsbeeren” i „Holunderzeit”. Na polski przetłumaczono tylko środkową część tego tryptyku, czyli „Wilcze jagody” (w oryginale „Wolfsbeeren”). 

Powieść ta składa się z dwóch wątków fabularnych. Jeden to pierwszoosobowa opowieść (pamiętnik?) baronowej Sophie von Zertsch, który jest literackim portretem matki Ruth von Ostau i opowiada o czasach jej młodości w Niemczech tuż po I wojnie światowej. Jest kryzys, w Niemczech szaleje inflacja, walczą różne stronnictwa polityczne, a w Berlinie młodzi ludzie bawią się szaleńczo przy dźwiękach jazzu. Przyszła baronowa poznaje najpierw młodego żydowskiego dziennikarza i przeżywa z nim szaleńczy romans, potem zakochuje się w niemieckim wojskowym i polityku, a w końcu wychodzi za mąż za barona z Dolnego Śląska. Drugi wątek to trzecioosobowa opowieść o życiu rodziny barona w pałacu w Rorhdorfie w latach 1930. i o narastaniu faszyzmu, właściwie o zarażaniu się faszyzmem. Leonie Ossowski lansuje tezę, że Niemcy byli dobrzy, tylko faszyzm był zły; pisze też o tym, że zamożni Niemcy z kręgów arystokratycznych nie byli zwolennikami Hitlera, popierali go zwłaszcza prości, biedni ludzie, dla których społeczna polityka Fuehrera oznaczała znaczącą poprawę bytu. 

Autorce udało się sportretować świat niemieckiego ziemiaństwa z jego patriarchalnym stylem życia, opisać ze szczegółami życie okolicznych wieśniaków i pokazać jak faszyzm zmienił dawną, tradycyjną strukturę społeczną. Tytuł powieści „wilcze jagody” nawiązuje do jednej z postaci, mieszkającej we wsi Polki Juli, która jest ni to wiedźmą, ni to czarownicą, ni to szeptuchą. Jula ma zdolności uzdrowicielskie, jest zielarką i potrafi leczyć ludzi za pomocą wyciągu z wilczej jagody, czyli pokrzyku. Jula wprowadza magiczny element do tamtej, racjonalnej, niemieckiej rzeczywistości. 

Przeczytałam tę powieść z wielkim zainteresowaniem. Uderzyła mnie wręcz owa opisana na początku polonofilia autorki. Bardzo miło jest czytać takie teksty cudzoziemców, w których pokazany jest Polak z dobrej strony. Szkoda, że nikt nie pokusił się o przetłumaczenie pozostałych części tego tryptyku. Przydałoby się także wznowić tę powieść, bo była wydana w 1998 roku, czyli prawie 20 lat temu. A myślę, że i obecnie znalazłaby czytelników. W pewnym sensie „Wilcze jagody” są podobne do powieści Zofii Mąkosy „Wendyjska winnica. Gorzkie grona”, która także przedstawia losy Niemców i Polaków w okresie II wojny światowej i dzieje się na dawnym niemiecko-polskim pograniczu, ale nie na Dolnym Śląsku, lecz na Ziemi Lubuskiej. 

W sieci można sobie obejrzeć relację ze spotkania Leonie Ossowski z polskimi czytelnikami we Wschowej:

Ossowski Leonie, „Wilcze jagody”, tłum. Eugeniusz Wachowiak, wyd. Rebis, Poznań 1998