Ziemie Odzyskane (szaber i polskie osadnictwo – książki i film)

Zanurzyłam się w książki o szabrownikach i polskim osadnictwie na Ziemiach Odzyskanych po II wojnie światowej. Właśnie dotarłam do tego okresu, spisując dzieje mojej rodziny na przestrzeni ostatnich stu lat. 

Żeby trochę wyczuć tamten klimat, musiałam (prócz słuchania opowieści mojej mamy i prawie stuletniej ciotki Geni) poczytać coś, co napisali inni. Jak na razie jest tego niewiele. Okazuje się, że inni napisali zdecydowanie za mało. A może ja jeszcze nie dotarłam do reszty?

Urodziłam się na Ziemiach Odzyskanych. Należę do drugiego pokolenia polskich osadników na terenach, które w 1945 roku wróciły do Polski po 173 latach niemieckiej niewoli. Elbląg, w którym się urodziłam, do 1772 roku, czyli do pierwszego zaboru był miastem pierwszej Rzeczpospolitej. Był polskim miastem! Jednym z naszych największych portów handlowych. Miastem pięknym i bogatym. A potem na długi czas zabrali go nam wrogowie (czyli Niemcy). Odzyskaliśmy go dopiero po II wojnie światowej. 

Swoje pierwsze kroki stawiałam w poniemieckim domu na Żuławach, gdzie straszyły poniemieckie duchy, spałam w poniemieckim łóżku pod poniemiecką pościelą (mam nadzieję, że chociaż pierzyna i poduszka nie były niemieckie, tylko z polskich gęsi!), jadłam poniemieckimi sztućcami z poniemieckich porcelanowych talerzy, bawiłam się kawałkami jakiś zepsutych poniemieckich przedmiotów, które znajdowałam pod drewnianym gankiem domu moich dziadków. Już jako małe dziecko, nic nie wiedzące o Niemcach, odczuwałam ogromną obcość tamtej przestrzeni i tamtych przedmiotów. Czułam się w obowiązku, by tę przestrzeń jak najbardziej spolszczyć! Chciałam oswoić ją dla nas, Polaków! Dlatego jako dziecko razem z mamą śpiewałam głośno i z całej siły polskie piosenki, takie jak „Rota” („Nie rzucim ziemi…, nie będzie Niemiec pluł nam w twarz”) czy „Płynie Wisła, płynie, po polskiej krainie…” i inne patriotyczne utwory. 

Potem, jak stopniowo poznawałam historię mojej rodziny, zaczęłam tych żuławskich Niemców nienawidzieć tak okropnie, że aż z tej nienawiści zaczęłam się uczyć języka niemieckiego (już jako osoba dorosła). Co, jak co, ale język wroga trzeba znać! Uczyłam się w bardzo porządnym miejscu, to jest w Centrum Herdera w Gdańsku, gdzie uczą naprawdę dobrze i skutecznie.  

Odkąd pamiętam, słuchałam opowieści o polskich początkach na Ziemiach Odzyskanych. Rosłam z tymi opowieściami. Żałowałam, że nie mogłam tam być, od samego początku, od 1945 roku. Wyobrażałam sobie, jak tam wtedy było. Godzina zero. Null. Pustka. Niemcy (wrogowie) odeszli, a Polacy jeszcze nie przyszli. Godzina zero. Nie ma żadnej władzy. I wszystko wolno. To, że było wtedy wszystko wolno - pociągało mnie najbardziej. Wyobrażałam sobie, co ja bym zrobiła z tymi Niemcami, gdybym miała ze sobą karabin, tak jak wówczas wszyscy Polacy na Ziemiach Odzyskanych. Wiadomo, dobry Niemiec, to martwy Niemiec!  

Moja rodzina osiadła na Żuławach wiosną 1947 roku. Przyjechali tutaj spod Torunia, bo tam była straszna bieda. W czasie II wojny Niemcy zabrali im cały dobytek, dom, gospodarstwo rolne i w bydlęcych wagonach wywieźli na roboty przymusowe do Prus. Moja mama trafiła na te roboty w wieku zaledwie 12 lat! Aż do końca wojny moja mama, moja babcia i całe rodzeństwo mojej mamy (siedmioro ich było) byli niemieckimi niewolnikami. Z tej niewoli wyzwoliło ich dopiero nadejście Armii Czerwonej w styczniu 1945 roku. 

Powiem to jeszcze raz, by wszyscy zrozumieli: to radzieccy żołnierze z Armii Czerwonej przynieśli mojej mamie wolność! Uwolnili ją od niewolniczej pracy dla Niemców. Piszę o tym tak wyraźnie, bowiem niedawno byłam zmuszona iść do Urzędu Miasta (w ramach konsultacji społecznych), by ostro zaprotestować przeciwko tak zwanej dekomunizacji nazw ulic. Chciano bowiem zlikwidować ulicę upamiętaniającą wyzwolenie miasta, w którym teraz mieszkam przez Armię Czerwoną. Przecież wtedy Iwan pogonił Szwabów, dzięki czemu moja matka odzyskała wolność, a polska władza chce ten fakt wstydliwie ukryć! Jestem tym naprawdę oburzona! I będę protestować nadal, chociaż od 2005 roku jestem wiernym wyborcą PiS! Popierm tę partię w sensie polityki społecznej i patriotycznej, ale nie zawsze zgadzam się z ich polityką historyczną! 

Kiedy Niemcy odeszli, moja matka pieszo wróciła do swojej wsi pod Toruń. Po wojnie moja rodzina nie miała prawie nic. Dlatego też przyszła na Ziemie Odzyskane, by tutaj osiedlić się w tym poniemieckim domu. Przez Niemców straciliśmy nie tylko cały dobytek, ale także własną małą ojczyznę. Przez Niemców rozpadła się cała rodzina mojej mamy. Przez Niemców utraciliśmy własną, rodową tożsamość i tożsamość naszej małej ojczyzny (moja rodzina wcześniej, od pokoleń mieszkała w Ziemi Dobrzyńskiej). Niemcy wyrzucili nas z naszego dziedzictwa i ojcowizny! I nikt mi tego nigdy nie zwróci! Zwłaszcza nikt mi nie zwróci tej wielopokoleniowej, tradycyjnej bytności w jednym, konkretnym miejscu na Ziemi. Przez Niemców utraciłam to swoje jedyne miejsce. Straciłam swoje gniazdo i jestem wędrownym ptakiem, tak jak wszyscy z mojej rodziny. My nigdzie nie wrastamy, stale przeprowadzamy się, stale jesteśmy w drodze. Nie przywiązujemy się ani do miejsca, ani też do pejzażu. Dzisiaj mieszkam tutaj, bo mieszkam, ale mogę w każdej chwili spakować się i odejść!

Dlatego odkąd pamiętam, nienawidziłam Niemców i będę ich nienawidzić do końca życia. Nie ma pojednania! Nie ma przebaczenia! No mercy!

Niech Niemcy oddadzą, co nam ukradli i zniszczyli! W tym sensie popieram politykę PiS, by żądać od nich odszkodowań za polskie straty wojenne.  

A teraz polskie książki o Ziemiach Odzyskanych! To są te, do których dotarłam ostatnio i które przeczytałam. 

Najlepsza z nich to „Żuławiacy. Wspomnienia osadników żuławskich”, zebrał, opracował i wstępem opatrzył Józef Pawlik, Wyd. Morskie, Gdańsk 1973 (są to opowieści, jak to było na Żuławach na samym początku, jednego z tych osadników sama poznałam i zrobiłam z nim wywiad. Wspaniałe opowieści o trudnych początkach Polski na Żuławach w 1945 roku.).

Na drugim miejscu w moim osobistym rankingu jest książka Kiliana Schmidta, „Szabrownik”, wyd. Novae Res, Gdynia 2013 (napisana przepiękną polszczyzną pierwszoosobowa opowieść o szabrowniku – historyku sztuki z Warszawy, który trafił do Elbląga w czasie, kiedy jeszcze rządziła tam radziecka komendantura i wybierał z niemieckich mieszkań dzieła sztuki i obrazy,  naprawdę robi wrażenie! Podczas lektury zazdrościłam narratorowi, że się tak obłowił w tych szwabskich mieszkaniach. W książce znajdują się ilustracje, które nie są podpisane, więc domniemywam, że namalował je autor, który kryje się pod pseudonimem Kilian Schmidt. Ilustracje te do złudzenia przypominają prace Jerzego Domino, plastyka z Elbląga. Czy to on kryje się pod ksywką Kilian Schmidt? Bardzo ciekawe!).

Na trzecim – Józef Hen, „Prawo i pięść”, wyd. Replika, Zakrzewo 2012 (pierwotny tytuł „Toast”, powieść o szabrownikach na Ziemiach Odzyskanych i człowieku, który z nimi walczy. Ale niby dlaczego? Przecież Polacy mieli prawo do tego szabru! Dobrze napisane, ale przesiąknięte komunistyczną ideologią, zgodnie z którą prawo do szabru miały tylko radzieckie brygady trofiejne, a indywidualni Polacy już nie. Według tej powieści nakręcono film „Prawo i pięść” z Gustawem Holoubkiem w roli komunistycznego obrońcy mienia poniemieckiego. Bohater straszliwie wkurzający! Film jest tu: https://www.youtube.com/watch?v=iIaw-kgOJqU).

Dalej:

Grzegorz Majewski, „Piekło odzyskane”, wyd. Erica, Warszawa 2014 (Ziemie Odzyskane, ale nie moje, bo rzecz dzieje się na Pomorzu zachodnim. AK, UB, szabrownicy, jakieś walki, gwałty i napaści. Zaczęłam, ale nie dobrnęłam do końca, bo mnie zupełnie nie wciągnęło. Takie sobie, średnio napisane.)

Inga Iwasiów, „Bambino”, wyd. Świat Książki, Warszawa 2008 (Powojenny Szczecin, ludność poniemiecka i polska razem, mało o szabrze, mało o osadnikach, napisane jakimś dziwacznym stylem, są tam zdania jakby świadomie niepoprawne stylistyczne, to z pewnością był zamysł autorki, która jest polonistką, więc wie, jak pisać poprawnie. Przeczytałam ze względu na autorkę, którą poznałam na kongresie feministycznym i odebrałam jako bardzo dziwną osobę. Zastanowił mnie oksymoron w jej imieniu i nazwisku: Inga (imię niemieckie) Iwasiów (nazwisko ukraińskie). Pomyślałam sobie: a co ona właściwie ma wspólnego z Polską? Niestety, jej książka nic nie wnosi do moich poszukiwań. Mogłam sobie darować!). 

Nadal szukam książek o Ziemiach Odzyskanych!

Jakby ktoś coś wiedział, to proszę o rady. 

Źródło ilustracji: plakat dotyczący Ziem Odzyskanych – Wikipedia, File:Muzeum czerwca w Poznaniu 1.JPG