Paullina Simons, „Sześć dni w Leningradzie”

W lipcu 1998 roku Paullina Simons spędziła sześć dni w Sankt Petersburgu, dawniej zwanym Leningradem. Pojechała tam, by szukać inspiracji do planowanej książki o blokadzie Leningradu. Powieść miała nazywać się „Jeździec miedziany” i opowiadać o miłości dwojga młodych ludzi na tle wojennej zawieruchy. 

Pisarce towarzyszył ojciec, Jurij Handler, były radziecki opozycjonista, pracownik Radia Wolna Europa. Paullina urodziła się w Leningradzie w 1963 roku i mieszkała tam do roku 1973, kiedy to wraz z rodzicami opuściła Związek Radziecki, udając się na emigrację najpierw do Włoch, a potem do Stanów Zjednoczonych. Nie znała wtedy zupełnie języka angielskiego. W 1998 roku była autorką trzech powieści wydanych w USA: „Tully”, „Jedenaście godzin” i „Czerwone liście”. Wszystkie te utwory napisała po angielsku, a ich akcję umieściła w Ameryce. „Jeździec miedziany” miał być tekstem o życiu w Związku Radzieckim.  

„Sześć dni w Leningradzie” to nie jest powieść. W sensie gatunkowym można by ten tekst zakwalifikować do książek podróżniczy. Jest to coś pomiędzy przewodnikiem a dziennikiem podróży. Tak więc, po 25 latach nieobecności, Paullina przylatuje do Sankt Petersburga, gdzie czeka na nią ojciec, który załatwił też samochód z kierowcą, by ułatwić zwiedzanie. Ona (za pieniądze wydawcy przyszłej książki) wynajmuje sobie apartament w słynnym Grand Hotelu Europa w Sankt Petersburgu, ojciec – na prośbę przyjaciół - zatrzymuje się w ich mieszkaniu, gdzieś w blokowisku odległym od centrum.  Później zwiedzają miejsca ważne dla Paulliny w sensie sentymentalnym i historycznym. Na pierwszy rzut idzie Szepielewo, maleńka wioska pomiędzy Zatoką Fińską a Jeziorem Gornowałdajskim , skąd pochodziła babka Paulliny ze strony ojca i gdzie cała rodzina Handlerów jeździła co roku na wakacje do wiejskiego domku. Paullina musi spełnić prośbę babki mieszkającej teraz w Ameryce i znaleźć grób jej matki na lokalnym cmentarzu. A nie jest to łatwe. Następnie zwiedzają ogromny Cmentarz Piskariewski w Sankt Petersburgu, na którym znajdują się masowe groby leningradczyków zmarłych w czasie blokady, jadą do Szliselburga, gdzie był najważniejszy punkt oporu w czasie obrony Lenigradu przed Niemcami, oglądają znajdującą się w pobliżu dioramę bitwy o Leningrad. W końcu – wybierają się na Lisi Nos, na północ od Sankt Petersburga, do daczy przyjaciół ojca. 

Któregoś dnia odwiedzają swoje dawne mieszkanie (czyli „mieszkanie Mietanowych”) na trzecim piętrze kamienicy przy ulicy Piątej Radzieckiej, to samo mieszkanie, w którym Paullina umieści akcję „Jeźdźca miedzianego”. Z tymi mieszkaniem to była taka historia, że 9-pokojowy lokal z dwoma kuchniami i łazienkami, wybudowany w XIX wieku dla kogoś bardzo zamożnego, zajęła zaraz po rewolucji październikowej żydowska rodzina Handlerów, a dokładnie sprytna prababka Paulliny, której udało się uzyskać przydział na tak wielki lokal od władz bolszewickich (czy ktoś tu mówi o żydokomunie? :))). No, ale niestety, nawet Żyd nie mógł po rewolucji zajmować takiego dużego lokalu. Tak więc Handlerom kazano się ścieśnić i zająć tylko dwa pokoje, do reszty dokwaterowano lokatorów. I tak powstała klasyczna radziecka komunałka. 

Do tego właśnie mieszkania sprowadziła się ze wsi rosyjska babka Paulliny z Szepielowa, kiedy wyszła za mąż za Handlera. Później dziadkowie Handlerowie załatwili sobie inne mieszkanie, a ich oba przydziałowe pokoje zajęły młode rodziny: w jednym mieszkał ojciec Paulliny, Jurij, z żoną i córką. A w drugim jego brat ze swoją rodziną. Kuchnię, łazienkę i przyległości dzielili z innymi lokatorami. W sumie mieszkało tam około 30 osób, w tym współpracownik służb specjalnych, który zakablował ojca Paulliny, że urządza antyradzieckie spotkania w swoim pokoju, przez co wsadzono go na parę lat do łagru. Paullina z lękiem i wzruszeniem odwiedziła swoją dawną komunałkę. Okazało się, że wciąż mieszkają tam ludzie, którzy ich pamiętają, zostali z ojcem przyjęci bardzo serdecznie przez dawnych sąsiadów. Prócz tego, w repertuarze wycieczki znalazł się pogrzeb Romanówów, na który ojciec dostał akredytację jako dziennikarz. Jednak niewiele widzieli, bo nie zostali wpuszczeni do cerkwi, więc oglądali całą uroczystość na telebimach. 

Jakie były wrażenia Paulliny z Rosji lat 1990.? Ano takie, jak każdego wydelikaconego przybysza z Zachodu. Dziwiła się, że w postkomunistycznym kraju jest tak brudno, że tynki z domów odpadają, że ściany niemalowane od czasów rewolucji, że śmierdzi  moczem w windzie, na klatkach w blokach i w komunałce na Piątej Radzieckiej itd. Jak ktoś oglądał słynny film „Brat” z Siergiejem Bodrowem, którego akcja działa się w Sankt Petersburgu,  dokładnie w tym samym czasie, kiedy tam była Paullina, to wie, o co chodzi. A kto nie oglądał, niech sobie obejrzy „Brata”. Warto! Poza tym, przerażał Paullinę stan postradzieckich toalet (czytamy niesamowity opis jednego dnia, kiedy miała okres i musiała skorzystać, a nie mogła, bo albo nie było, albo było tak, że wolała się wstrzymywać, skądś to znamy, prawda? Ale myśmy z tym wyrośli, więc potrafiliśmy żyć w takich warunkach). 

To było o wrażeniach estetycznych, wzrokowych i zapachowych. A są jeszcze wrażenia sentymentalne…

 Bo prócz, tego Paullina wzruszała się tragedią leningradczyków cierpiących od głodu i chłodu w wojennym Leningradzie, rozpaczała nad losem ginących masowo radzieckich żołnierzy broniących oblężonego miasta. Ona się wzruszała, a ja razem z nią. Przy opisie pobytu w wojennej dioramie pod Szlisselburgiem – zaczęłam pociągać nosem, a potem już łkałam na całego nad tymi młodymi chłopcami, którzy w tamtym miejscu, na brzegu jeziora Ładoga, ginęli codziennie całymi batalionami. Tak samo było przy opisie pomnika przedstawiającego przerwany pierścień, który został postawiony w miejscu przerwania blokady Leningradu przez wojska radzieckie. Dzisiaj fotografują się tam niedawno poślubione młode pary...

Tak więc, Paullina nie tylko wspaniale opisuje Leningrad/Petersburg, ale także wzrusza w sposób dla siebie typowy. Ale prócz tego, bawi. W opisie tamtej rzeczywistości, a także swoich rodzinnych stosunków, zwłaszcza związku z ojcem – jest dowcipna, czasem sarkastyczna i nieco złośliwa. Dialogi pomiędzy ojcem a córką są po prostu kapitalne! Jak z komedii! Poza tym, bardzo interesujące jest czytanie o tym, jak Amerykanka Paullina Simons staje się z powrotem Polinką (Plinką) Handler z Piątej Radzieckiej. „Można wyrwać dziewczynę ze Związku Radzieckiego, ale nie można wyrwać Związku Radzieckiego z dziewczyny” – pisze pani Simons.  

„Sześć dni w Leningradzie” to książka wyjątkowa, została wydana tylko w Polsce, Nowej Zelandii i Australii (chyba w tych krajach mieszka najwięcej fanów  pisarki). W mojej bibliotece miejskiej jest to bestseller i obowiązuje kolejka do czytania. Ja zapisałam się na tę książkę w listopadzie ubiegłego roku, byłam wtedy szósta w kolejce. A przeczytałam dopiero teraz. Z ogromną przyjemnością! 

A poza tym, przy okazji lektury tej książki, zrobiłam sobie przegląd filmowy, to znaczy obejrzałam na YT kilka filmów na temat blokady Leningradu, które MOGŁA oglądać Paullina, mieszkając w ZSRR i które – być może – stały się mniej lub bardziej uświadomioną inspiracją dla powieści „Jeździec miedziany”. Ona sama wspomina o jakimś serialu, który pokazywano w czarno-białej telewizji zawsze na jesieni. Chyba chodziło o „Blokadę”?

Przed wyjazdem Paulliny ze Związku Radzieckiego, dostępne były m. in. takie filmy na temat blokady Leningradu jak "Dwa bojca", "Zimnieje utro", "Żyła-była diewoczka", "Iżorskij batalion", "Leningradskaja symfonia".

Tu piosenka "Tiomnaja nocz" z filmu "Dwa bojca", który opowiada o miłości dwóch żołnierzy do jednej mieszkanki Leningradu (sytuacja podobna jak w "Jeźdźcu miedzianym"):

Simons Paullina, „Sześć dni w Leningradzie”, tłum. Katarzyna Malita, wyd. Świat Książki, Warszawa 2015