Sołomon Wołkow, „Czarodziejski chór. Historia kultury rosyjskiej od Tołstoja do Sołżenicyna”

Ojoj, jakie rozczarowanie! Jakie wielkie rozczarowanie! Tyle się spodziewałam po tej książce, bo miała bardzo dobre recenzje; chciałam ją nawet kupić, ale na szczęście nie zrobiłam tego, tylko namówiłam na zakup moją bibliotekę publiczną. I dobrze zrobiłam, bo lektura Wołkowa nie przyniosła mi żadnej przyjemności i nie chciałabym mieć tej książki na własność. No i – na szczęście - nie nadwyrężyłam mojej kieszeni… 

Co jest, cholera, z tymi recenzjami? Piszą je chyba jakieś nadęte snoby dla innych snobów. A książki służą do czytania. I do nauki. Nie zaś do tego, by się chwalić. I nadymać. 

A miało być tak dobrze! 

Sołomon Mosiejewicz Wołkow to znany radziecki muzykolog i dziennikarz muzyczny, który uciekł ze Związku Radzieckiego w 1976 roku i pracował na Zachodzie jako komentator Głosu Ameryki i Radia Wolna Europa. Tyle się można dowiedzieć z tylnej okładki jego książki i z Wikipedii. Na okładce czytamy jeszcze, że „Czarodziejski chór” to książka „mistrzowsko łącząca epicki rozmach z pieczołowitą troską o szczegół. Tołstoj, Gorki, Sołżenicyn, Nabokov, Pasternak, Majakowski i Achmatowa, Diagilew i Niżyński, Stanisławski i Meyerhold, Eisenstein i Tarkowski – to tylko niektóre z postaci tworzących tytułowy czarodziejski chór. Wołkow przekonuje, że kultura rosyjska nie daje się oddzielić od rosyjskiej polityki, ukazując, w jaki sposób rozmaite wpływy polityczne – od dworu Mikołaja II po Gorbaczowa i pieriestrojkę – kształtowały kulturę Rosji.”

A ja Wam powiem, że takie gadanie to zwykłe sranie w banie. Nie dajcie się na to nabrać! 

W czym rzecz?

Ano w tym, że spoglądając na podtytuł „Historia kultury rosyjskiej od Tołstoja do Sołżenicyna” spodziewałam się (o, naiwna!) jakiegoś normalnego, chronologicznego wykładu historii literatury rosyjskiej XX wieku. Bo ja jej nie znam i potrzebuję systematycznych informacji na jej temat. No, tak prosto sobie myślałam, że tam będzie o tym i o owym, logicznie i po kolei, czyli „po Bożemu”. Ja naprawdę muszę najpierw wiedzieć coś tam o poszczególnych rosyjskich pisarzach i ich twórczości, znać pewne pojęcia, zanim zacznę czytać jakieś luźne pogawędki na ich temat. W Polsce brakuje współcześnie takiego właśnie – normalnego – opracowania na temat rosyjskiej kultury. Ostatnie duże opracowania na temat rosyjskiej literatury wyszły w czasach Polski Ludowej. I miałam nadzieję, że wydawnictwo Sic! uzupełni tę lukę. Ale gdzie tam! 

Przy okazji – ja nie mówię, że „Czarodziejski chór. Historia kultury rosyjskiej od Tołstoja do Sołżenicyna” to jest zła książka. Nie, to jest całkiem dobra książka! Jeśli ktoś zna perfekcyjnie współczesną literaturę rosyjską i radziecką (oraz jej twórców) to pewnie będzie czerpał wiele przyjemności z jej lektury. Poczyta sobie płynące wolno i meandrycznie chaotyczne pogawędki autora i może nawet będzie zadowolony.  Ale ja jej nie znam. Ja jestem tylko „zainteresowana” literaturą rosyjską, coś tam czytałam, coś tam liznęłam, ale na tym koniec. I mam inne oczekiwania.  Tak więc ta książka jest chyba skierowana do innego adresata, a nie do mnie. Bo dla mnie jej lektura była bardzo męcząca, nawet chwilami nudna, gdyż nie zawsze wiedziałam, o co chodzi. Miałam wrażenie, że przedzieram się przez dzieło skonstruowane na zasadzie „ignotum per ignotum”, czyli wyjaśniania nieznanego nieznanym. 

No i jestem zawiedziona. Bo miało być o historii literatury rosyjskiej, a tu wykładu na ten temat nie widzę. Miały być anegdoty i ploteczki, a jest ich mało. Miało być lekko, a jest zakalcowato. Miało być ciekawie, a jest nudnie. Zasnęłam przy tej książce przynajmniej pięć razy! Jedyne anegdoty jakie zapamiętałam, to rzekomy romans hrabiego Józefa Czapskiego z poetką Anną Achmatową w Taszkiencie podczas wojny (i że ich specsłużby śledziły), a także fakt, że reżyser Andriej Tarkowski dowiedział się od ducha poety Borysa Pasternaka na seansie spirytystycznym, że nakręci siedem filmów. Nakręcił i umarł. 

 Aaa, jeszcze  nie podobają mi się wybory i oceny Wołkowa, co jest dobre, a co nie jest w rosyjskiej literaturze. Bo – jego zdaniem – dobre jest to, co jest raczej nudne i co się ludziom nie podoba. Zgorszony pisze na przykład, że wszelkie rankingi na powieść XX wieku wygrywa w Rosji „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa a nie np. „Doktor Żywago” Borysa Pasternaka. No, panie kochany Salomonie Wołkow, a któż to przeczytał „Doktora  Żywago” bez przymusu i z własnej woli? Są tacy? Nie widzę! „Doktora Żywago” to się zna z filmu (genialnego zresztą), a nie z książki. Za to „Mistrza i Małgorzatę” czytają wszyscy, nie tylko w Rosji, ale gdzie indziej także.  I tak dalej… 

W ogóle, co jest z tym wydawnictwem SIC!, że wydaje takie dziwaczne książki na temat literatury rosyjskiej? Miałam już bowiem nieprzyjemność czytać wydane przez nich prace na temat Iwana Bunina (Renaty Lis), Antona Czechowa (Leonin Bieżyn) i to dzieło Salomona W. I wszystkie, moim zdaniem, są do niczego! Nic nie wnoszą w moją wiedzę, no nic! Nie wiem, może jakimś snobom się podobają, ale ja jestem prosty, zwykły czytelnik, do tego lubię literaturę rosyjską… I bardzo, ale to bardzo nie lubię smętnego ględzenia i przesadnego intelektualizmu, jakie spotykam w książkach wydawnictwa Sic!. Kolejne książki tej oficyny będę omijać szerokim łukiem! 

I czemu jest tak, że w Polsce wydaje się książki o Rosji napisane przez amerykańskich Żydów? Jakieś Salomony, Pipesy, Figesy, Montefiore? Wyłącznie! A nie wydaje się książek o Rosji napisanych przez Rosjan? Zero! Null! To jest bardzo dziwne, prawda?

Wołkow Sołomon, „Czarodziejski chór. Historia kultury rosyjskiej od Tołstoja do Sołżenicyna”, tłum.  Wojciech Stanisławski, wyd. Sic!, Warszawa  2015