Konstanty Simonow, „Dwadzieścia dni bez wojny” (książka i film) oraz wiersz „Czekaj mnie”

Przeczytałam „Dwadzieścia dni bez wojny” Konstantego Simonowa i powiało rosyjską klasyką. 

Rzecz dzieje się w czasie II wojny światowej (zwanej przez Rosjan Wojną Ojczyźnianą), tuż po zwycięstwie Armii Czerwonej nad Niemcami pod Stalingradem. Korespondent wojenny, 46-letni Wasilij Łopatin, dostaje dwadzieścia dni urlopu. Ma je wykorzystać częściowo na pracę, częściowo na wypoczynek. Jedzie do Taszkientu, gdzie w tym czasie pełną parą pracuje radziecka wytwórnia filmowa, która kręci propagandowe filmy wojenne dla żołnierzy. Jeden z nich powstaje według reportażu z frontu, którego autorem jest właśnie Łopatin. Jego zadaniem są poprawki w scenariuszu i ewentualne konsultacje. 

W Taszkiencie mieszka wielu znajomych Łopatina, którzy zostali tam ewakuowani z Moskwy, w tym jego żona ze swoim kochankiem. Łopatin i jego małżonka nie mają jeszcze rozwodu, ale od jakiegoś czasu żyją już osobno. Łączy ich tylko wspólna córka, która w tym czasie przebywa na Syberii. 

Podróż do Taszkientu koleją trwa pięć dni. W pociągu Łopatin zauważa na korytarzu piękną kobietę palącą papierosa. Później spotyka tę samą kobietę w mieszkaniu swojej żony i jej kochanka. To znajoma, która chciałaby poznać słynnego korespondenta wojennego i dowiedzieć się z pierwszej ręki, jak wygląda życie na froncie. Ma w tym swój cel, bowiem jej własny ojciec jest ofiarą wojny: stracił na froncie obie ręce i nogi. 

Między nową znajomą i Łopatinem nawiązuje się nić sympatii, być może jest to zapowiedź wielkiej miłości… Prócz wątku miłosnego powieść opowiada o życiu wojennego korespondenta i jego kolegach-literatach, a zarazem dekownikach, którzy w różny sposób urządzili się na tyłach, a także o warunkach codziennego życia w wojennym Taszkiencie (głód, brud, zimno, brak mieszkań dla przybyszów z Moskwy i Leningradu). 

Sięgnęłam po tę powieść właśnie ze względu na ten ostatni punkt. Wcześniej czytałam bowiem różne opowieści o Polakach, którzy po wywiezieniu w 1939 roku z kresów wschodnich przez NKWD w taki czy inny sposób trafiali właśnie do Taszkientu. Żyli tam w koszmarnych warunkach. No i chciałam porównać ich relacje z książką pisaną przez Rosjanina. „Dwadzieścia dni bez wojny” powstało w latach 1970., więc już po stalinowskiej odwilży, więc można było napisać więcej, ale jeszcze widać, jak bardzo na tej opowieści ciąży świadomość ówczesnej cenzury. 

Miałam niesamowitego farta z tą powieścią, bowiem, kiedy poszłam do biblioteki z karteczką, na której zapisałam sobie nazwisko autora oraz tytuł książki, okazało się, że w koszu z książkami przynoszonymi przez czytelników w darze leży sobie nowiutki, nie tknięty chyba jeszcze egzmeplarz powieści Simonowa. Dosłownie – jak na zamówienie! Książka została wydana 42 lata temu przez PIW w kultowej wówczas serii KIK (Klub Interesującej Książki). W tej serii wychodziły pozycje, które ludzie w ciemno wykupywali w księgarniach. Oto na przykład tytuły z roku 1975:

Konstanty Simonow był najsłynniejszym radzieckim korespondentem wojennym w czasie II wojny światowej. Na podstawie własnych przeżyć napisał m. in. takie powieści jak „Dnie i noce”, „Żywi i martwi”, „Towarzysze broni” i „Nikt nie rodzi się żołnierzem”. Zdaje się, że literacka postać Łopatina z „Dwudziestu dni bez wojny” to jego alter ego. 

Simonow był także autorem najpiękniejszego wojenngo wiersza o miłości, pt. „Czekaj mnie” skierowanego do ukochanej, którą była wtedy aktorka Walentyna Sierowa. Wiersz ten w czasie wojny znał na pamięć cały Związek Radziecki, a żołnierze na froncie przepisywali go w listach do swych kobiet:

Жди меня

Жди меня, и я вернусь.
Только очень жди,
Жди, когда наводят грусть
Желтые дожди,
Жди, когда снега метут,
Жди, когда жара,
Жди, когда других не ждут,
Позабыв вчера.
Жди, когда из дальних мест
Писем не придет,
Жди, когда уж надоест
Всем, кто вместе ждет.
Жди меня, и я вернусь,
Не желай добра
Всем, кто знает наизусть,
Что забыть пора.
Пусть поверят сын и мать
В то, что нет меня,
Пусть друзья устанут ждать,
Сядут у огня,
Выпьют горькое вино
На помин души…
Жди. И с ними заодно
Выпить не спеши.
Жди меня, и я вернусь,
Всем смертям назло.
Кто не ждал меня, тот пусть
Скажет:- Повезло.-
Не понять не ждавшим им,
Как среди огня
Ожиданием своим
Ты спасла меня.
Как я выжил, будем знать
Только мы с тобой,-
Просто ты умела ждать,
Как никто другой.

(Czekaj mnie, ja powrócę, tylko bardzo czekaj itd.)

W latach siedemdziesiątym wiersz ten przełożył na polski Andrzej Kuryło. Jego słowa śpiewała Halina Kunicka w piosence „Czekaj mnie”.

Czekaj mnie, wypatruj mnie
Powrócę, gdy śniegi stoczą się z gór
Czekaj mnie, wyglądaj mnie
Wróż z wosku, z łabędzich piór.
Czekaj mnie, wypatruj mnie
Mój portret w pamięci ukryj na dnie
W radości i w czasie klęsk
W opiece mnie zawsze miej.

Czekaj mnie zawsze tak,
Jakbym już otworzyć miała drzwi,
Jak się czeka nad morzem szumiącym
Na wstający świt.
I wypatruj mnie w nocy rozłogach
I w zaułkach zwykłych dni,
Jak na całym tym świecie nikogo
Nie wyglądał nikt.

Czekaj mnie, wypatruj mnie
Na łąkach bukiety rozrzuć na znak,
Czekaj mnie, wyglądaj mnie
Nim zwiędnie niejeden kwiat.
Czekaj mnie, wypatruj mnie
I drogę w bezdrożach wskazuj we mgle,
Niech pamięć twa niczym glejt
Ochrania mnie w dobie złej.

Czekaj mnie zawsze tak,
Jakbym już otworzyć miała drzwi,
Jak się czeka, gdy nocą bezsenną
Nie przychodzi świt.
I wypatruj mnie wtedy, gdy nawet
Krąg przyjaciół z ciebie drwi,
Jak na całym tym świecie nikogo
Nie wyglądał nikt.

A to wspólne zdjęcie Konstantego Simonowa i Walentyny Sierowej z czasów wojny:

Na tej fotografii widoczna jest ta sama atmosfera, o której pisze autor „Dwudziestu dniach bez wojny”:

„Przed nim stała Nina Nikołajewna w uszance, walonkach i baranim kożuszku przepasana wojskowym pasem. Wydawała się szczupła pomimo kożuszka, może właśnie z powodu szerokiego pasa, mocno obciskającego jej talię.” (s. 144)

Obejrzałam także radziecki film zrobiony na podstawie „Dwudziestu dni wojny”. Film taki sobie, widziałam lepsze wojenne filmy radzieckie, ale zagrała w nim dość młoda jeszcze Ludmiła Gurczenko. Warto zerknąć choćby dla niej. Są też wspaniałe epizody aktorów drugoplanowych. 

Simonow Konstanty, „Dwadzieścia dni bez wojny”, tłum. Aleksander Matuszyn, Państwowy Intytut Wydawniczy, Warszawa 1975 (KIK)

„Двадцать дней без войны”, ZSRR 1976, reż. Aleksiej German

Źródło zdjęcia: Wikipedia, File:Валентина Серова и Константин Симонов.jpg