Magdalena Jastrzębska, „Panie kresowych siedzib”

„Panie kresowych siedzib” Magdaleny Jastrzębskiej, specjalistki od biografii dawnych polskich dam, to zbiór interesujących szkiców biograficznych przedstawiających sylwetki 21 polskich kobiet. W większości są to dziewiętnastowieczne arystokratki zamieszkujące tereny Litwy, Białorusi i Ukrainy. Na przykładzie ich losów autorka dała zbiorowy portret kresowych Polek ze szlacheckich rodzin. 

Przedstawione w tym zbiorku panie nie należą do osób powszechnie znanych współczesnemu czytelnikowi (no, może za wyjątkiem Eweliny Hańskiej). Autorka pisze, że przy ich wyborze kierowała się własnym subiektywnym gustem, aczkolwiek nie zdradza do końca, co powodowało, iż wybrała te, a nie inne kobiety (a chciałoby się to jednak wiedzieć!) W sumie więc czytamy o paniach z rodów Radziwiłłów, Branickich, Sanguszków, Sapiehów, Przezdzieckich, Krasińskich, Lubomirskich, Chodkiewiczów, Puzynów i Czackich i o ich posiadłościach (są to m. in. słynne Antoniny Potockich, Beńkowa Wisznia Fredrów, Nieśwież Radziwiłłów, Biała Cerkiew Branickich i Wierzchownia Hańskich).

Z całej książki najbardziej zapadły mi w pamięć trzy bohaterki, to jest Zofia Klimańska (z domu Chłopicka), Ewelina Hańska (z domu Rzewuska) i Regina Korzeniowska, jedyna panna w tym zbiorze kresowych wdów, rozwódek i mężatek.

Zwłaszcza pierwsza z nich miała barwny życiorys, który mógłby stać się stać kanwą powieściowego melodramatu lub filmu kostiumowego. Młoda i ładna Zofia Klimańska zadawała szyku w wileńskich salonach w czasach młodości Adama Mickiewicza. Kochał się w niej Antoni Odyniec, młodszy kolega wieszcza, a także rosyjski podstarzały senator Leon Bajkow, który nawet się z nią zaręczył, ale nie zdążył się ożenić, bo nagle umarł. Związek młodziutkiej Polki i rosyjskiego czynownika został uwieczniony w III części „Dziadów” Adama Mickiewicza:

„Bajkow! – Tobie by się zdało

Trochę balsamu, bo masz takie trupie ciało,

A żenisz się. Czy wiecie on ma narzeczoną

(…)

Tę panienkę, tak patrzaj, białą i czerwoną

(…)

Nie pojmuję, jak oni mogli pannę zmusić

Pięknymi usteczkami słowo tak wykrztusić.”

Dalszy życiorys pięknej Zofii był dość skomplikowany. Jakieś nieudane małżeństwo, rozwód czy też ucieczka od męża, mieszkanie z ukochanym w jego majątku na „kocią łapę” (w tamtych czasach, o zgrozo!) i podawanie się za jego żonę bez ślubu, jakieś próby literackie i dziennikarskie, w końcu utrata majątku po powstaniu listopadowym i wczesna śmierć tuż po pięćdziesiątce (a może zresztą, w tamtej epoce to nie była wczesna śmierć?).

Interesującą biografię miała również Ewelina Hańska, siostra pisarza Henryka Rzewuskiego i Karoliny Sobańskiej (agentki wywiadu carskiego, która uwodziła Adama Mickiewicza w pięknych okolicznościach przyrody krymskiej), która zasłynęła tym, że będąc mężatką i żoną jednego z najbogatszych wówczas polskich panów na Ukrainie, nawiązała kontakt listowny a potem romans z najmodniejszym pisarzem i celebrytą swojej epoki. Z dalekiej Ukrainy pisała bowiem listy do Honoriusza de Balzac, modnego pisarza paryskiego, czytanego przez damy w całej Europie, którego była wielką fanką. O losach tego romansu i późniejszego małżeństwa opowiada stary serial francusko-polski „Wielka miłość Balzaka”, w którym rolę Eweliny zagrała młoda Beata Tyszkiewicz. A związek z Balzakiem to nie był jeszcze koniec romansów tej damy!

Warto zerknąć tutaj: 

Zaś trzecia bohaterka, Regina Korzeniowska, czyli jakaś praciotka czy prababka z bocznej linii pisarza Josepha „Conrada” Korzeniowskiego, ujęła mnie swoją ekscentrycznością i manierą zachowania w stylu klasycznej starej panny, niczym z angielskich kryminałów. Podoba mi się to, że kiedyś stare panny mogły sobie pozwolić na różne dziwactwa i nikt nie miał do nich żadnych pretensji z tego powodu, a nawet, co więcej, oryginalność charakteru to była cecha pożądana u takich dam.

Książkę Magdaleny Jastrzębskiej czyta się szybko, lekko i przyjemnie, choć – aby dobrze zapamiętać poszczególne damy – dobrze jest przeczytać ją parokrotnie (albo po prostu mieć pod ręką i czasem do niej wracać, ja już czytałam ją dwa razy). Historie przedstawionych bohaterek utrzymane są w klimacie retro, napisane spokojnie, ale z uwzględnieniem różnych sensacyjnych smaczków, w które obfitowały ich życiorysy. Książka zawiera indeks osobowy i porządną bibliografię, z której miłośnicy historii Polski mogą sobie spisać parę ciekawych tytułów.

Myślę, że Autorka tej książki, wyrasta na godną następczynię takich popularyzatorów historycznych biografii jak Gabriela Pauszer-Klonowska („Pani na Puławach”, rzecz o Izabeli Czartoryskiej), Zbigniew Kuchowicz („Barbara Radziwiłłówna”), Janusz Roszko („Awanturnik nieśmiertelny”, rzecz o Beniowskim) czy Marek Ruszczyc (różne biografie), którymi zaczytywali się ludzie w PRL-u. W każdym razie, w tę stronę idzie to pisarstwo, które jest bardziej pogłębione i oparte na szerszej dokumentacji historycznej niż tak popularne dzisiaj książki autorów piszących o historii w stylu prymitywnych tabloidowych ciekawostek.

Jastrzębska Magdalena, „Panie kresowych siedzib”, wyd. LTW, Łomianki 2016