Jadwiga Dmochowska Waydel, „Jeszcze o dawnej Warszawie”

Mój Boże! Cóż to za urocza książeczka! Dzięki niej zanurzyłam się w życie codzienne dawnej Warszawy, to jest Warszawy sprzed nieco więcej niż stu lat. Jest to praca przede wszystkim dla miłośników stolicy, ale nie tylko. Z chęcią przeczyta ją każdy, kto lubi zbierać wiadomości o szczegółach powszedniego bytowania naszych przodków. A jakie smakowite są tutaj historie i anegdoty! I wszystko napisanem barwnym stylem, lekkim, leciutkim jak puch! To się czyta, kochani, to się czyta!

Zobaczcie, taki jest spis treści:

1.       Od autora
2. Prasa dawnej Warszawy
3. Drobne ogłoszenia
4. Czytelnie i wypożyczalnie książek
5. Księgarnie
6. Moje lektury dziecięce i dziewczęce
7. Introligatornie
8. Wystawy obrazów
9. Antykwariaty
10. Bracia Łopieńscy
11. Dworce kolejowe
12. Telefony
13. Bilety wizytowe
14. Letniska
15. Pensjonaty
16. Lombard
17. Kanoniczki
18. Biura pośrednictwa pracy
19. Sklepy wiejskie
20. Pieczywo i wędliny
21. Owocarnie
22. Samowar
23. Czarna kawa
24. Cukiernie
25. Sklepy z zabawkami
26. Choinka
27. Amazonki, tattersale, karuzele
28. Szewcy i rękawicznicy
29. Gorsety
30. Kapelusze
31. Biżuteria
32. Bogusław Herse
33. Zmienne barwy czasu

Brzmi apetycznie, prawda?

Autorka tej książki, Jadwiga Waydel Dmochowska (1893-1962), to bardzo interesująca postać. Jej rodzice to znany warszawski adwokat Emil Waydel i Jadwiga z Lublińskich Waydlowa, potem Pankiewiczowa (matka rozwiodła się z pierwszym mężem i wyszła za malarza Józefa Pankiewicza, swoją pierwszą miłość i wyjechała z nim do Paryża). Jadwiga spędziła dzieciństwo i młodość w Waraszawie, potem zaś wyszła za mąż za ziemianina Stefana Dmochowskiego, kuzyna Henryka Sienkiewicza, i w okresie międzywojennym mieszkała we dworze w miejscowości Burzec na ziemi łukowskiej (ten dwór stał się prototypem dworu Skrzetuskich, to tam właśnie Zagłoba bawił dzieci Skrzetuskiego). Dmochowska przeżyła w stolicy powstanie warszawskie, a po wojnie zajmowała się zawodowo tłumaczeniami z literatury obcej. Znała kilka języków obcych, tłumaczyła m. in. z rosyjskiego, angielskiego, francuskiego i niemieckiego. Zawdzięczamy jej takie polskie przekłady jak „Emma” Jane Austen, „Mefisto” Klausa Manna, „Dziennik roku zarazy” Daniela Defoe, „Moulin Rouge” Pierre’a La Murre i inne tytuły. 

Pod koniec życia spisała wspomnienia o sobie i Warszawie z lat swej wczesnej młodości. Pierwsza część tych wspomnień nosiła tytuł „Dawna Warszawa” i ukazała się w 1958 roku, stając się momentalnie bestsellerem. Ulegając prośbom czytelników, napisała drugą część „Jeszcze o dawnej Warszawie” wydaną w roku 1960, która także podobno sprzedawała się jak ciepłe bułeczki. Niestety, nie udało mi się namierzyć pierwszej części. Musiałam zadowolić się drugą i fragmentami pierwszej, które podczytywałam w Internecie. 

Napisane jest to cudownym, gawędziarskim stylem. Autorka musiała chyba prowadzić jakieś swoje prywatne zapiski, albo dzienniki, bo uderza w tej książce niesamowita dbałość o szczegóły i detale. Zanotowane są smaki, barwy i kolory. W pewnym względzie książka ta przypominała mi nieco „Opis obyczajów” Jędrzeja Kitowicza, tylko z innej epoki. Z tych kart wylewa się życie!

Podobała mi się całość. Dosłownie pożarłam tę książkę. Miałam wrażenie, jakbym dostała się za kulisy takich powieści jak „Lalka” i „Emancypantki” Bolesława Prusa, czy też współczesne powieści Stefana Żeromskiego i Władysława Reymonta. Za kulisy, bowiem, ci autorzy opisywali działania bohaterów i bohaterek, ale nie opisywali z detalami ich odzieży, bielizny, pończoszek czy też budowy damskiego siodła. Właśnie, rozdział o nauce jazdy konnej jest niezwykle pasjonujący. Jadwiga wraz ze starszą siostrą Janiną uczyły się jeździć po damsku (co jest naprawdę sztuką!) u Marii Wodzińskiej, która na przełomie wieków XIX i XX wieku prowadziła w Warszawie szkołę jazdy dla pań. Nosiło się do tej jazdy specjalny strój, w tym spódnicę przyczepianą gumkami do siodła. Nie wiem, czy dzisiaj ktokolwiek umiałby w tym jeździć. Jazda na tym siodle graniczyła z akrobacją. Córka Marii Wodzińskiej, Maria Zandbang, uprawiała skoki przez przeszkody na tym siodle. Znalazłam w Wikipedii zdjęcie, jak to mniej więcej wyglądało:

No i jak o tym czytałam, to zaraz miałam skojarzenia: Prus, „Lalka”, wyścigi, damy na koniach…, albo Żeromski, „Przedwiośnie”, Nawłoć, szpicruta… i tak dalej. Z „Lalką” miałam też skojarzenia, kiedy czytałam o dawnych sklepach materiałami, koronkami itp. rzeczami, w tym wspaniałym sklepie Hersego. Zaraz sobie wyciągnęłam „Lalkę” z półki i będę czytać kawałkami na nowo, wzbogacona o wiedzę zaczerpniętą z książki Dmochowskiej.

Albo różne zapomniane smakołyki… Znalazłam też akcent kresowy. W warszawskich sklepach „wiejskich” można było 100 lat temu kupić wspaniałe cukierki „deliski”, to jest cukierki śmietankowe (krówki) wyrabiane przez hrabinę Komorowską w Kowaliskach na Litwie Kowieńskiej. Każdy cukierek miał kształt spłaszczonego kwadracika i był opakowany w biały kredowy papier ze złotą siedmiopałkową koroną na wierzchu. Tenże herb powtarzał się też na opakowaniu z białego kartonu. Deliski zrobiły w Warszawie furorę, ale potem znikły na zawsze. Z kresów wschodnich, dokładnie z majątku Rozentowo w okolicy Dyneburga, który należał do krewnych pisarza Franciszka Bohomolca, przywożono znakomite serki, które także nazywały się „rozentowo”. I tak dalej… 

A historie o książkach, o księgarniach, bibliotekach i prywatnych wypożyczalniach… A opowieści o łydkach warszawianek („dzisiaj łydki wyszły z mody, nie nosi się łydek, nastąpił zupełny ich zmierzch”), o zaginionych pieskach, szewcach, rękawicznikach itd. 

To się nie da opowiedzieć! To trzeba przeczytać!

A co Wam będę żałować! Znalazłam w sieci kawałek z pierwszej części, to jest opowiadanie o lekcjach tańca:

„Lekcje tańca były w czasach mego dzieciństwa obowiązujące, może i słusznie. Tak

mało wówczas uprawiano sportów, a to było bądź co bądź ćwiczenie, i to ćwiczenie

rytmiczne […]. Lekcje te miały jeszcze inne znaczenie: zbliżały do siebie

z konieczności dwa często dotąd wrogie obozy: chłopców i dziewczynki. […] Lekcje

tańca odgrywały także niemałą rolę w sztuce praktycznego savoir-vivre’u, nie tego,

który wymaga specjalnej rubryki w czasopismach i któremu stawiają nieraz do

rozwiązania jakieś kwadratury koła, lecz normalnego towarzyskiego obycia. […]

Właściwa lekcja trwała około godziny, po czym bawiono się jeszcze trochę w gry

towarzyskie, „żeby ochłonąć”. […] Lata 1904–05, kiedy krajem wstrząsnęła

rewolucja, przerwały wszelkie zabawy taneczne, nawet w formie lekcji. Dopiero

zimą 1907, kiedy dorosła moja siostra, ówczesna nasza opiekunka, panna Magdalena

Ołdakowska, postanowiła dostarczyć jej jakiejś rozrywki i zorganizować znowu

komplet lekcji tańca. Był on dość liczny – dwanaście panien, dwunastu młodych

ludzi, toteż lekcje odbywały się stale u nas, ze względu na rozmiary salonu. […]

Komplet nasz był, a raczej miał być w przyszłości tak związany z literaturą i nauką,

iż warto może zanotować choćby niektórych z jego uczestników. Wymienię więc na

wstępie tę, która zajęła tak poczesne miejsce w literaturze, a którą niedawny powrót

do kraju po dłuższej nieobecności uczynił nam podwójnie drogą i bliską: Zofię

Kossak. Należała do naszego kompletu wraz ze swymi ciotecznymi siostrami: Zofią

i Jadwigą Unrug. Matka ich, Jadwiga z Kossaków Unrużyna, była rodzoną córką

Juliusza Kossaka, młodsza z córek poślubiła później Stanisława Ignacego

Witkiewicza. […] Stale bywała na naszych lekcjach tancerka z bożej łaski, Karolina

Zagórska, niezmiernie muzykalna z czasem wybitna pianistka i śpiewaczka oper

włoskich, następnie profesorka śpiewu w Detroit, towarzyszyła jej niekiedy siostra

Aniela, późniejsza znakomita tłumaczka Conrada. Na jednej z takich przedłużonych

lekcji tańca ówczesny student wydziału filozofii w Marburgu, Władysław

Tatarkiewicz, poznał swoją przyszłą żonę, Teresę Potworowski, która subtelnością

rysów i wiośnianym, delikatnym kolorytem mogła służyć Gainsborough za model do

portretu.” (Jadwiga Waydel Dmochowska, „Dawna Warszawa”)

Dmochowska Waydel Jadwiga, „Jeszcze o dawnej Warszawie”, PIW, Warszawa 1960

Źródło zdjęcia: Wikipedia, STACE-Esther_M