Gabrjela z Guntherów Puzynina, „W Wilnie i w dworach litewskich. Pamiętnik z lat 1815-1843”

„W Wilnie i w dworach litewskich. Pamiętnik z lat 1815-1843” Gabrjeli z Guntherów Puzyniny to wspomnienia polskiej damy z Litwy obejmujące kilkadziesiąt lat jej życia. 

Chcecie polskiej Jane Austen? Oto ona: kronikarka polskiego życia salonowego na Kresach w pierwszej połowie XIX wieku, Albina Gabrjela Gunther  (na ilustracji powyżej), urodzona  w 1815 roku  jako trzecia, najmłodsza córka w polskiej rodzinie arystokratycznej. Jej rodzicami byli Adam Gunther i Aleksandra z Tyzenhauzów, właściciele majątku Dobrowlany w powiecie święciańskim na Litwie. Od urodzenia całe jej życie upływało spokojnie pomiędzy pałacem w Dobrowlanach, gdzie rodzina Guntherów spędzała lato, a Wilnem, dokąd przeprowadzano się na zimę. Czasem odwiedzano krewnych w stolicy, bądź jechano gdzieś do wód (m. in. do Druskiennik).  

Rodzina prowadziła bujne życie towarzyskie, były to: bale, pikniki, wesela, pogrzeby, zabawy, wizyty przyjmowane i oddawane, różne uroczystości i tak dalej, które Gabrjelka z ochotą opisywała.  Jej pamiętnik  wyrasta z opowiadań rodziców żyjących w bardzo ciekawej epoce. Pierwsze opisane w nim sceny miały miejsce zimą 1815 w Warszawie, kiedy to dwie piękne młodziutkie panny rywalizowały o palmę pierwszeństwa, tańcując na salonach: ciemnowłosa księżniczka Anna Sapieżanka i blondynka Joanna Grudzińska, która została później drugą żoną wielkiego księcia Konstantego.  

Autorka tych wspomnień stosunkowo mało pisze o sobie, więcej zaś o ludziach ją otaczających. Skupia się na rodzinie, znajomych bliższych, dalszych, a nawet przelotnych. Na kartach jej wspomnień pojawiają się koronowane głowy , przedstawiciele polskiej i obcej arystokracji, artyści, naukowcy, duchowni i zwykli ludzie, wśród których nie brakowało kresowych oryginałów i ekscentryków. Są to m. in. spowinowacone z Juliuszem Słowackim siostry Becu, literaci Ignacy Chodźko, Antoni Edward Odyniec i Tomasz Zan, malarze Jan Rustem i January Suchodolski, pianistka Maria Szymanowska i szereg innych ciekawych osób. Niezapomniana jest opowieść o księżnej Izabeli Czartoryskiej szmuglującej kosztowne francuskie sztuczne kwiaty przez granicę (kwiaty wolno było przewozić bez cła, ale tylko wtedy, jeśli były ozdobą stroju, księżna Czartoryska przyczepiła więc sobie do kapelusza 12 wielkich bukietów, zaś zdziwionym celnikom odpowiadała, że tak bardzo kocha kwiaty; a co, kto bogatemu zabroni?). 

Pamiętnik Puzyniny obfituje w ogromną ilość rozmaitych szczegółów obyczajowych i związanych z życiem codziennym. Czytamy więc o modzie i strojach, popularnych lekturach (ballady Adama Mickiewicza czytane wieczorami w salonach), sposobach spędzania wolnego czasu i tak dalej. Gdzieś daleko w tle dzieje się wielka historia: wybucha powstanie listopadowe, a także straszna epidemia cholery, co wybitnie wpływa na ograniczenie życia towarzyskiego w Wilnie i dworach litewskich. 

Autorka ma doskonałą pamięć, wielką ciekawość i ogromny zmysł obserwacji. Kocha plotki, ale pisze o ludziach życzliwie i bez większej złośliwości, aczkolwiek trudno to stwierdzić po latach, być może niektóre z ujawnianych przez nią informacji miały jednak posmak skandalu?  Ma poczucie humoru i dystans do samej siebie, kiedy np. wspomina jak pewnej zimy, z nudów zaczęła pisać trzynastozgłoskowcem „Poemat o Dobrowlanach” w czterech częściach , ale natychmiast porzuciła swoje dzieło, kiedy tylko wpadł jej w ręce przysłany potajemnie z Francji „Pan Tadeusz” Mickiewicza. Gabrjela szykowała się bowiem na pisarkę. Od dziecka tworzyła poetyckie drobiazgi, które cieszyły się taką popularnością, że krążyły w odpisach wśród znajomych na Litwie. W 1846 roku przymierzała się do wydawania własnej gazety „Teki Litwinek”. 

Pamiętnik Puzyniny kończy się tuż przed jej zamążpójściem (wyszła za ziemianina Tadeusza Puzynę), które nastąpiło późno, bo dopiero w wieku 36 lat. Jej dzieło długo czekało na druk. Całe lata było w posiadaniu hrabiego Rajnolda Przeździeckiego. Po raz pierwszy zostało wydane dopiero w 1928 roku. Wydanie z 1990 roku to reprint pierwodruku. Oryginalny rękopis dyktowany przez autorkę sekretarce został zniszczony w czasie powstania warszawskiego.

Puzynina z Guntherów Gabrjela, „W Wilnie i w dworach litewskich. Pamiętnik z lat 1815-1843”, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1990 (reprint)

A tu jest wydanie cyfrowe pamiętnika Gabrjeli:

W Wilnie i w dworach litewskich : pamiętnik z lat 1815-1843 ...